|
شمس ِ مولانا
|
||
|
دغدغه های یک روح |
بررسي مقوله انديشه و فكر از نقطه نظر جهان نگري مولانا كه در ادامه بحث راجع به «عقل و دل» پيش آمده است، به منظور وضوح و تبيين نوعِ نگاه و نگرشِ مولانا به روند سلوكِ سالكِ راه حق در مسير طيِ طريقت خواهد بود. به عبارتي ديگر انسانِ سالكِ راهِ حق پس از گذر از مرحله «عقل جزوي» و اتصال به «عقل ايماني يا عقلِ عقل يا عقل كلي» و آگاهي از موانع صافي شدن «دل»، كه جايگاه و نظرگاه خداوند است به مقوله و ميدانِ «انديشه و فكر» كه به بيان مولانا كُلِ وجود آدمي يا جهان مي باشد، مي رسد.
اي بـــرادر تو همان انديشــه اي
مـــابقي خود استخوان و ريشـــه اي (277/2)
اين جهان يك فكرت است از عقلِ كُل
عقل چون شاه است و صورت ها رسُل (979/2)
از نظر مولانا آدمي و جهان آدمي در انديشه و نگاهِ او به هستي است كه شكل مي گيرد و اين بيشة انديشه است كه دلِ آگاه و صافِ سالك را چون شير در خود جولان مي دهد.
كو همان جا كه دل و انديشه اش
دايم آن جا بُد چو شير و بيشه اش (3315/6)
در عِمــــادالمُلك اين انديشه ها
گشته جُويان چون اَسد در بيشه ها (3433/6)
انديشه انساني از نظر مولانا موجب «چهار» پديده است:
1ـ سخن و كلمات
2ـ كار و پيشه
3ـ جهانِ آدمي
4ـ منِ وجودي
به عبارتي ديگر مولانا امواج دريايِ انديشه و فكر را پديد آورندة «منِ وجوديِ انسان» و صورتبندي «جهان پيراموني» و موجب هر گونه «شغل و كار و پيشه در جهانِ مادي» و نيز تظاهر اين انديشه را كه در قالب «سخن و كلمات» رخ مي دهد، بر مي شمارد.
1ـ سخن و كلمات
بديهي است تظاهر هر گونه تفكر در جانِ آدمي در جهان ظاهري به صورت كلمه و یا به صورت صوت و آواز خوش بيان خواهد شد.
اين سخن و آواز از انديشه خاست
تــــو نداني بحر انديشه كجاست (1140/1)
چون ز دانش موج انديشه بتاخـت
از سخن و آواز او صورت بساخت (1143/1)
معادلِ ارتباط دروني سخن و آواز كه دوگونه تظاهر انديشه دروني آدمي مي باشد، همچون صورت و معناست از يكدگر، كه آواز خوش نشان انديشة نيك است و بالعكس.
صورت از معني چو شير از بيشه دان
يا چو آواز و سخن ز انديشه دان (1139/1)
از بـُــرون بـر ظاهرش نقش و نگــار
وز درون ز انديشــه ها او زار زار (136/3)
و آن يــكي بيني در آن دَلـــق كُهـــُن
چون نبات انديشــه و شكر سُخُن (137/3)
بنابراين تراوش زيبايي بيروني ناشي از نيكي انديشه دروني خواهد بود. بدين لحاظ ضروري است كه نوع انديشه و نگاهِ دروني به جهان هستي، زيبانگرانه و نيك انديشانه باشد تا گل هايِ خوش بويِ جان مجال رشد در «دلِ صافي» بيابد. پرهيز از انديشة بد، كه چون زهري بر جانِ آدمي خواهد بود، الزامي است.
فكـــرتِ بد، ناخنِ پر زهـر دان
مي خـــراشـــد در تعمـــق روي جـــان (558/5)
انديشه جز زيبا مكن كو تاروپود صورت است
ز انديشة زيبا تند و آن صورت زيبا شده (غزليات)
مردِ كم گوينده را فكر است زَفت
قشـر گفتـــن چون فزون شده مغز رَفت (1177/5)
تا خيال و فكر خوش بر وي زند
فكــــر شيريـــن مَرد را فربـــه كنــــد (289/6)
2ـ كار و پيشه
هر گونه انديشه اي در خصوص جهان ظاهري موجب ايجاد كار و شغل و ثروت و مكنت خواهد شد.
چيست اصل و ماية هر پيشـه اي
جز خيال و جز عرض و انديشه اي (969/2)
بي نهايت كيش ها و پيشه هـــا
جملــه ظِلّ صــورتِ انديشـه ها (3727/6)
هر چه داري تو زمال و پيشـه اي
نه طلب بــود اول و انديشـه اي (1449/3)
پس چو مي بيني كه از انديشه اي
قايم است اندر جهان هر پيشه اي (1035/2)
در واقع، آدمي با انديشه خود و برنامه ريزي لازم و صورت بندي فكر اوليه، در خصوص هر كاري كه در جهان مادي ظاهري مي خواهد انجام دهد، به تحقق آن تفكر و از قوه به فعل شدن تفكر اقدام مي كند و در اين خصوص كاملاً اختياري عمل مي نمايد.
اختيـاري كـــرده اي تو پيشه اي
كـــه اختياري دارم و انديشه اي (3069/5)
البته لازم است كه انديشة معاش و پيشه، كُلِ تفكر را در برنگيرد كه آنگاه دل را از ياد خدا غافل داشته و عقل جزوي را چيره و حاكم خواهد نمود، كه بدين ترتيب اينگونه انديشه موجب سكونت و عدم راهيابي سالك به راه حق خواهد شد.
بـــر دلِ خود كم نِه انديشة معــاش
عيش، كم نايد تو بر درگـــاه بـــاش (456/2)
هم مزاجِ خر شده است اين عقل پست
فكرش اينكه چون علف آرم به دست (1857/2)
در هر صورت انديشه ، موجد كار و تداوم آن ، هدف از اين نگرش و تفكر نبوده و بلكه اين جهان نگري كه تظاهرش با آواز و سخن و كلمه بوده و تحقق اش با هر گونه شغل، كار، ثروت و مكنت، نمي بايستي متوقف به اين دايره از معنايِ جهانِ هستي گردد. افق هاي گسترده تر در راستاي معنايِ وجوديِ جان و جانِ جهان، مورد نظر اين انديشه خواهد بود.
|