در پی روشنایی از فراسوی تاریکی / نقدی بر کتاب " پس از تاریکی" و جهان اندیشه گی موراکامی

                           جهان انديشه موراكامي  

 

      از موراكامي كتاب "پس از تاريكي " چند سال پیش ترجمه و نشر شده است . در اين كتاب كه داستان در طول يك شب براي قهرمان اثر اتفاق مي افتد ، تمامي شيوه و سبك ولحن روايت گويي موراكامي در ژانر ادبيات پست مدرن بخوبي و مهارت تمام به مخاطب عرضه مي شود .

     موراكامي در هر پنج كتابي كه از او در ايران به چاپ رسيده است ، نشان مي دهد كه خاص بودن شخص و تنهايي انسان در جامعه از سويي و عدم درك متقابل هويت انساني از سويي ديگر ، موجب رها شدگي و اضطراب اوست . انسانهاي او ، انسانهايي آرام و مسالمت جو و در عين حال غير قابل فهم و غیر قابل هضم از سوي اطرافيان هستند . دنياي ذهني ادمهاي قصه موراكامي در فضايي مابين خيال و واقعيت در حال شناوری و سیر زندگي اند .

      بي معنايي زندگي  و پوچي هستي كه از شاخصه هاي اساسي ادبيات پست مدرن است در سرتاسر داستانهاي او موج مي زند. تكرار وقايع و بروز عامل تصادف از طرفي و نيز نسبي گرايي و تضاد مابين پديدارهاي اتفاقي از طرف ديگر از مولفه هاي داستاني اوست كه در سبك ادبيات پست مدرن بيان مي شود . اهميت دادن به اشياء و موجودات ديگر جهان و همسان نگري به ارزش انها ، از دیگر نكات مهم جهان نگري اوست .

     موراكامي انساني واقعي و پر احساسي است كه در جهاني از هم گسيخته به دنبال همدل و هم درد مي گردد . درد او، درد انسان امروز در دنياي فروپاشيده از هم است . زبان بياني موراكامي دلنشين و باور پذير است ،اگر چه دنيايي كه او مي بيند شايد به نظر فرا واقعي و تخيلي به نظر آيد . دنياي كولاژ وار او كه از عوامل بينا متني به فراواني در ان استفاده مي شود و از فيلمها ،كتابها، نويسنده ها ،آهنگها ، نقاشي ها ،... ياد مي شود هر آدمي را با افكار و خواسته هاي متفاوت ناچار به همذات پنداري مي كند .

   قهرمانان قصه که ماری و تاکاهاشی اند ، در نیمه شبی تا صبح در کافه و هتل و خیابان های توکیو در باره خودشان و جهان پیرامونی اشان ، هم راجع به  اری ، خواهر به خواب طولانی دو ماهه رفته ماری ، گفتگو می کنند و هم در پی این دیالوگها ، خودشان را باز یابی می کنند.

  "تاکاهاشی می گوید : این جور نیست که زندگی مان فقط به تاریکی و روشنایی تقسیم شده باشد. یک منطقه میانی سایه دار هم هست . کار عقل سالم تشخیص و فهم این سایه هاست . کسب عقل سالم هم قدری زمان و جد و جهد می طلبد . من که فکر نمی کنم تو بخصوص شخصیت تاریکی داشته باشی . " ( از متن کتاب )

    و در پی این صحبت ماری خاطره ای از کودکی اش را واگویی کرده و احساس همدلی  و یکی شدن اش را با خواهرش اری ، که در حادثه تاریکی سقوط آسانسور اتفاق افتاده بود ، بیان می کند و دلتنگی اش ازعدم تداوم این حس و حال.

   "اما این دفعه آخر بود. این... چطوربگویم ؟ ... به عمرم تنها لحظه ای بود که توانستم به اری نزدیک شوم... تنها لحظه ای که من و او با هم یکدل شدیم . هیچ چیز نمی توانست از هم جدامان کند. انگار از آن به بعد روز به روز بیشتر از هم جدا شدیم. از هم دور شدیم و طولی نکشید که توی دو تا دنیای مختلف زندگی می کردیم . آن احساس وحدتی که در تاریکی آسانسور به من دست داده بود، آن پیوند قدرتمند بین قلب های ما ، دیگر هرگز برنگشت . نمی دانم عیب کار در کجا بود، اما دیگر هرگز نتوانستیم به جایی برگردیم که از آن شروع کرده بودیم."    ( از متن کتاب )

  

موراكامي چه مي خواهد و چه مي گويد؟

      در این کتاب و در كتاب هاي ديگرش «كافكا در كرانه»  ،  «كجا ممكن است پيدايش كنم؟»  ،  «دیدن دختر صد در صد دلخواه در صبح زیبای ماه آوریل »  ،  «از دو كه حرف مي زنم از چه حرف مي زنم» موراكامي به دنبال بيان چند نكته و شاخصه اصلي در سبك داستانگويي پست مدرنش است.

 

1-  «مرز واقعيت و فرا واقعيت كجاست؟» - از نظر موراكامي اين دو دنياي «عيني و ذهني» يا «بيروني و دروني» با توجه به نحوه كاركرد ذهن بشري، مرز مشخص و دقيقي ندارد و در هم متداخلند. همانقدر دنياي واقعي پيراموني عجيب است، كه دنياي تخيل ذهني.

 

2-  «باورپذيري متن» - موراكامي با بيان نهفته ترين مكنونات قلبي و دروني بشري كه جاري در واقعيت بيروني و پيراموني است، طوري قصه خودش را بيان مي كند كه براي همگان با توجه به منطق روايي روايت، قابل قبول و باورپذير مي گردد. او از تجربه هايي مي گويد كه ما در لحظاتي از تفكر عميق خويش با ان مواجه شده ايم. دنياي ذهني كه او خلق مي كند و با كلام مي آفريند، در عمق ذهن مخاطب نفوذ كرده و با گفتگوي دروني خواننده درهم مي آميزد. ضريب نفوذپذيري امواج سخن او در ساحل تفكر خواننده متن بسيار بالاست، چونكه باورپذيري      قصه هاي فرا واقعي واگويه اش،  همان نهفته ترين انديشه هاي پنهاني و خفته روح و روان مخاطبانش است.

 

3-  «همذات پنداري مخاطب» - قهرمان داستانهاي موراكامي انسانهايي معمولي و عادي همچون من وشما هستند كه در دنياي ذهني و عيني خويش با پديدارهاي جهان پيراموني ،  مواجهه و مداخله دارند. تجربه زيستي هر كدام از مخاطبان داستان هاي موراكامي با يك گوشه از خرده حكايتهاي داستان واگويه شده، همراه و همدرد و هم حس مي شود. آدمي با دنياي سخن او دنياي خودش را تكرار و تجربه مي كند. تو گويي موراكامي مي داند كه ما نيز چون راوي هاي قصه هايش عالم زيستي و جهان هستي امان را با واژگان و سيلاب جملات مي سازيم و تجربه زندگي مشابه اي را در دو عالم بيرون و درون (ذهن و عين) از سر مي گذرانيم.

 

4-  «اخلاق هنجار اجتماعي» - موراكامي در اكثر داستانهايش شاخصه هاي ساحت اخلاقي را هدف گرفته و با بزرگنمايي كردن ناهنجاريهاي اخلاقي انسان پست مدرن، سعي در ارائه و  بيان راه حل مشكل اخلاقي بشر امروزين دارد. حسد، دروغ، خودمحوري، بهتان، بدگويي، قتل، ظلم و ... از طرفي و عدم همدلي و همدردي من با ديگري از سويي ديگر، پارامترهايي اخلاقي هستند كه موراكامي از آنها دم مي زند.

 

5-  «بينا متني» - در اغلب داستان هاي او اشارات صريح و واضحي به كتاب ها، نويسندگان، فيلم ها، موسيقي و ... مي گردد كه حالتي كولاژوار به روايت مي بخشد و با اين كنايه ها و استعاره ها ، بر پربار شدن عمق مضموني داستان مي افزايد.

 

6-  «شانس، سرنوشت، تقدير، تصادف» - همچون ديگر نويسندگان پست مدرنيستي، موراكامي به اين مقولات هم مي پردازد، ولي با درهم آميزي روايت ها در دو دنياي واقعي و فراواقعي.

 

7-  «چند قصه گي» - موراكامي داستانهايش را با حداقل دو قصه آغاز مي كند و با روايتهاي موازي يا روي هم يا متداخل، خط روايي اصلي داستان را پيش مي برد. در «كافكا در كرانه» رمان با چهار داستان مجزا شروع و در ادامه روايت، اين قصه هاي مجزا ،  با يكديگر تلفيق شده و نهايتاً يك روايت باقي مي ماند. موراكامي استاد بيان چند قصه گويي در يك داستان و مجذوب كردن مخاطب در نحوه بيان روايي قصه هاست. قصه هايي كه حداقل يكي از آنها فراواقعي و ذهني خواهد بود.

 

8-  «ساختار حلقوي روايت» - اغلب و اكثر داستان هاي موراكامي داراي ساختار روايي خطي و ساده و حتي دايره اي نيستند، بلكه ساختار حلقوي چنبره اي مانند دارند. قهرمان يا قهرمانان داستان با افت و خيزهاي تجربي و حسي خود، با اوج و فرودهاي رفتاري و ذهني در يك مسير حلقوي وار، روايت را پيش مي برند. تعالي و رستگاري قهرمانان روايت و يا حضيض و تباهي آنان در طي مسير زندگي و بيان روايت، چندين و چند بار رخ داده و مخاطب را به همدردي و همنوايي مي رساند.

 

9-  «اصالت موجودات»‌ - پديده هاي جهان زيستي موراكامي، اعم از اشيا ، گياهان و حيوانات همانقدر اهميت و اصالت وجودي دارند كه انسانهاي جهان روايت او. مسئله مهم در عالم فكري و انديشه گي موراكامي، يكي شدن با اين پديده ها و پديدارهاست. با باد، گربه، سگ، يك لوح قديمي  ، كتاب ، ...  همدردي و احساس آشنايي و يكي شدن، تلاش و همت موراكامي است تا از اين طريق به آرامش و آسايش دروني و بيروني برسد.

 

10-«شاخصه هاي ادبيات پست مدرنيستي» - در زير لايه هاي داستاني روايت هاي موراكامي، اكثر پارامترها و شاخصه هاي ادبيات و تفكر پست مدرنيستي موج مي زند. «بي معنايي زندگي»، «بي هدفي و پوچي هستي»، «اميد به زندگي»، «هجو و طعنه گويي» ، «رئاليته» و زنده بودن سبك روايت گويي، «عدم قطعيت» و «نسبي گرايي» روايت هاي گوناگون، «تنهايي» انسان در جهان هستي؛ بيان و شرح اين شاخصه ها و مولفه هاي جهت گيرانه تفكر فلسفي پست مدرن در قالب و فرم قصه هايي روانشناختي از دروني ترين خواسته ها و نيازهاي نهفته در روح و روان فرد، چه خودش و چه قهرمان داستانش و چه خواننده روايتش! منظور اوليه و اصلي اوست.

    در تاويل متن هاي نوشتاري موراكامي، فرياد درد تنهايي بشريت در طول تاريخ زيستي اش را آدمي در مي يابد. بار هستي و رنج سنگين بودن در دنياي شهري انسان گذر كرده از بستر مدرنيته، در شكل و فرم حديث نفس گونه اي كه گاه به هذيان ذهني توهم گونه پهلو مي زند، اما همدل و همنوا با مخاطب متن، شرح و بسط داده مي شود تا بشود اندكي از غم جانكاه زندگي كاسته شود.

     درياي سخن موراكامي ما‌ را به بحر سخن درونمان پيوند ميزند. سخن موراكامي فقط سخن بيروني نيست. سخن تجربه هاي دروني مخاطب هم هست. معنايي كه خواننده متن از موجوديت سخن گويي او درمي يابد، تجربه زندگي كردن و زيستن با عالم پيراموني است. موراكامي با سخن گويي اش و با قدرت بيانش، دسترسي ما را به آگاهي خودمان از خودمان و از دنياي مفهومي امان سهل و آسان مي كند. آدمي از درون و بيرون با سخن احاطه شده است. راويان قصه هاي موراكامي نيز با جريان سيلاب وار سخن گويي ذهني اشان، دنياي پيراموني خودشان را مي سازند.  جان كلام و كلمه در دنياي موراكامي و تمامي آنچه كه مي خواهد بگويد، اين است كه جهان چيزي جز سخن نيست.

    سخن گوينده و راوي متن، با سخن خواننده و مفسر متن، گفتگويي دروني را پيش مي آورد تا افسردگي و ياس و دلمردگي و نااميدي و تنهايي بشر در جهان مدرن امروزي را به اميد و شادي و لذت و همدردي و همراهي تبديل كند.

 خواندن كتابهاي موراكامي ضمن لذت بخش بودن ، موجب سرور و انبساط خاطر مي شود ؛ چونكه حس و عقل آدمي را به واكاوي زواياي نهفته دروني و نهايتا همسويي مي كشاند . اگر تا بحال كتابي از او را نخوانده ايد ،توصيه مي كنم كه ابتدا "كجا ممکن است پيدايش كنم "  و " دیدن دختر صد در صد دلخواه در صبح زیبای ماه آوریل  "را كه مجموعه چند داستان نسبتا كوتاه هستند را بخوانيد  و بعدا "پس از تاريكي " را و سپس " كافكا در کرانه " را و در نهایت "  از دو حرف که می زنم ، از چی حرف می زنم " .  پشيمان که نخواهيد شد هیچ ، بلکه لذت هم خواهید برد؛ باور ندارید ؟ - خب ، بخوانید و ببینید!

  كتابشناسي فارسي موراكامي

 

1-  «كجا ممكن است پيدايش كنم» مترجم بزرگمهر شرف الدين – نشر چشمه/ سال 1386  ، قيمت 2200 تومان / 166 صفحه

2-    «كافكا در كرانه» مترجم مهدي غبرايي- نشر نيلوفر/سال 1386 ، قيمت 8500 تومان/607 صفحه

3-    «پس از تاريكي» مترجم مهدي غبرايي – نشر نيك /سال 1387 ، قيمت 4000 تومان/190 صفحه

4-  «از دو كه حرف مي زنم ، از چه حرف مي زنم» مترجم مجتبي ويسي- نشر چشمه/سال 1388 ، قيمت 3800 تومان/ 179 صفحه

5-  «ديدن دختر صددرصد دلخواه در صبح زيباي ماه آوريل» مترجم محمود مرادي- نشر ثالث/سال 1389  ، قيمت 2700 تومان/131 صفحه   

  

  

برچسب‌ها: کتاب, ادبیات, نقد, رمان